De toekomst van kleinschalige logies in Vlaanderen

Toerisme Vlaanderen zet al enkele jaren in op ‘Reizen naar Morgen’, die het toerisme in Vlaanderen transformeert naar een model dat zowel economische als maatschappelijke meerwaarde biedt. Ook vereenvoudigt sinds 2023 het logiesdecreet allerlei administratieve processen en zorgt het voor een gelijk speelveld binnen de logiessector. De toekomstplannen van Toerisme Vlaanderen richten zich dan weer op duurzaamheid, digitalisering en het invullen van knelpuntberoepen. Op die manier ontwikkelt Vlaanderen zich verder als een duurzame en aantrekkelijke toeristische bestemming.

Hotelvak was benieuwd naar de huidige ontwikkelingen en sprak hierover met Peter De Wilde, CEO van Toerisme Vlaanderen. Hier presenteren we het tweede deel van dit inspirerende gesprek. Het eerste deel lees je in Hotelvak 03/2024.

Welke toekomstplannen heeft Toerisme Vlaanderen om het toerisme verder te ontwikkelen?

We blijven ambitieus en maken keuzes om onze middelen te investeren daar waar we als Vlaamse Overheid de grootste meerwaarde kunnen bieden. Uiteraard is de ambitie om verder te bouwen op onze visie ‘Reizen naar Morgen’ en op de thematische aanpak die nu zijn vruchten afwerpt. We staan vandaag op een belangrijk punt in de beleidscyclus. In de komende maanden zal een nieuwe Vlaamse regering worden gevormd en worden toekomstige beleidskeuzes gemaakt. Door de visie ‘Reizen naar Morgen’ en de thematische werking kunnen we samen met de beleidsmakers, onze partners en de sector verder stabiliteit brengen in het toerismebeleid maar tegelijk ook ambitieus zijn. In crisismomenten, zoals tijdens de pandemie, toonden we aan dat een stabiele strategie en een duidelijke ambitie nodig is en werkt in Vlaanderen. Het liet ons toe de nodige flexibiliteit aan de dag te leggen, in te spelen op de acute noden die er waren en tegelijk toch verder te bouwen op degelijke keuzes om Vlaanderen toeristisch te ontwikkelen. We kregen daarom het vertrouwen voor onze aanpak om relancemiddelen goed te besteden in het toerisme in Vlaanderen.

Voor de toekomst zie ik enkele belangrijke speerpunten. Ten eerste is het een must om beleidsdomeinoverschrijdend te werk te gaan. De mensen, de sector, verwachten dat van de overheid. Zij willen een overheid die intern goed samenwerkt, afstemt en als één actor handelt. De samenwerking rond de nationale en landschapsparken leert ons dat die aanpak loont. Makkelijk is dat niet, maar we zijn het aan ons zelf verplicht en aan de belastingbetaler, dat we de verschillende componenten rond toerisme, erfgoed, natuur, ruimtelijke ordening, landschappen, … op elkaar afstemmen en ontwikkelen tot een harmonisch geheel. Daar willen we binnen de contouren van onze visie en strategie de komende jaren verder op inzetten. 

Een tweede speerpunt is de verdere verduurzaming van toerisme. Economisch staat toerisme stabiel in Vlaanderen en voor wat betreft de sociale duurzaamheid zijn we bij de voortrekkers in Europa. Maar op het vlak van ecologische duurzaamheid liggen er nog gigantische uitdagingen, voor alle bestemmingen trouwens. Hoe kunnen we de verdere groei van toerisme verzoenen met klimaatneutraliteit? We zijn een programma aan het voorbereiden samen met lokale en provinciale partners om daar samen de komende jaren de juiste antwoorden op te zoeken. Je hoort het, ook daar werken we naar een geïntegreerd geheel met onze partners. 

Ten derde willen we de digitalisering in de sector stimuleren en ondersteunen. Nog nooit was er zoveel data beschikbaar, toch is het niet eenvoudig om aan data gedreven bestemmingsmanagement te doen. Via onze betrokkenheid in Europese netwerken zoals NECSTouR (het netwerk van toeristische regio’s in Europa), waar ik zelf voorzitter van ben, willen we veel bijleren over toeristisch datamanagement om te kunnen inzetten in Vlaanderen. 

Tot slot moeten we zorgen dat knelpuntberoepen in toerisme kunnen ingevuld worden. 

Hoe kan je Vlaanderen (verder) positioneren als een toonaangevende toeristische bestemming in een concurrerende markt?

Eigenlijk heb ik daarvoor alle ingrediënten al gegeven: door de juiste combinatie van het ontwikkelen en promoten van belevingen in Vlaanderen, die aansluiten bij wie we zijn, wat we bieden en waar meerwaardezoekers uit het buitenland interesse in hebben. Die rol om daar de juiste keuzes te maken trachten wij elke dag op te nemen, vanuit onze visie ‘Reizen naar Morgen’ vertrekt alles vanuit balans en evenwicht naar de creatie van toerisme dat meerwaarde brengt. 

COVID-19: herstel en weerbaarheid

Hoe veranderde de COVID-19-pandemie het toerisme in Vlaanderen?

Tijdens de crisis zagen we veel meer Belgische gasten dan buitenlandse. In 2019 ging het om zo’n 45 procent, in 2021 om 68 procent. Wie op reis ging, bleef ook veel langer. De boekingen vonden vooral last minute plaats, tot gemiddeld twee weken voor de afreisdatum. 

Na de crisis noteerden we een vrij snelle normalisatie van het reispatroon. Er zijn nog altijd iets meer Belgische reizigers in Vlaanderen (47 procent), maar dat aandeel neemt geleidelijk aan af. Het aantal aankomsten in Vlaanderen ligt opnieuw één procent hoger dan in het pre-coronajaar 2019, het aantal overnachtingen ligt dan weer vier procent hoger. De verblijfsduur is nog iets langer, maar ook dit is zich aan het normaliseren. En de gemiddelde boekingstermijn is opnieuw verlengd naar één tot twee maanden voor afreis. 

Toch is zeker nog niet alles opnieuw zoals voor covid. We zien nog altijd jobs die niet ingevuld geraken, vooral hotels en jeugdlogies. Tijdens de pandemie gaf bijna een vijfde van de uitbaters met personeel aan dat ze een (groot) deel van hun vast personeel niet in dienst konden houden. Dit is nog altijd niet hersteld. In ons meest recente logiesonderzoek (februari 2024) gaf een kwart van de hoteluitbaters met personeel aan dat ze onvoldoende personeel hebben om het logies vlot draaiende te houden. In 2022 was dit ongeveer een derde.

De coronacrisis heeft ook een impact gehad op ‘Iedereen verdient vakantie’. Dat netwerk is een publiek private samenwerkingsvorm, waarbij Toerisme Vlaanderen optreedt als matchmaker. De toeristische ondernemer biedt een aanbod tegen verlaagd tarief aan voor Vlamingen met financiële vakantiedrempels. De rol van Toerisme Vlaanderen is om te garanderen dat de korting bij de juiste personen terecht komt. Dit systeem kwam onder druk te staan tijdens de covidcrisis, omdat de toeristische ondernemers geen enkele financiële ruimte meer hadden om de gebruikelijke kortingen aan te bieden. Hierop werd een nieuw ondersteuningsinstrument opgezet, waarbij Toerisme Vlaanderen een deel van de kosten op zich nam. Deze aanpak werd sterk gewaardeerd door de toeristische ondernemers en ook door de mensen die hierdoor toch op vakantie konden gaan. Vanuit de evaluatie heeft minister van Toerisme Zuhal Demir een vervolg gegeven aan dit initiatief, door specifiek voor de logiessector een solidaire kostendeling uit te werken.

Globaal kunnen we in elk geval stellen dat de coronajaren de toeristische sector zwaar getroffen hebben. Toch zijn de toeristische ondernemers tijdens deze periode nooit bij de pakken blijven zitten en hebben allerlei manieren gezocht om, naast de steunmaatregelen waarvan sommigen konden genieten, ook alternatieve inkomsten te genereren (take-away, binnencapaciteit verminderen, invoeren strenge hygiënemaatregelen, …) . Toerisme toonde zich meer dan ooit een veerkrachtige en innovatieve sector.

Hoe kunnen we toekomstige crisissen beter aanpakken om de toeristische sector te beschermen?

Crisissen komen per definitie altijd onverwacht. Om ze optimaal op te vangen is het van groot belang dat de publieke en private sector nauw samenwerken om te komen tot een slim plan van aanpak en een effectieve communicatie. Daarbij zijn vertrouwen, samenwerking, communicatie, openheid, empathie, eerlijkheid en efficiëntie noodzakelijk. In een crisissituatie heeft de publieke overheid een belangrijke coördinerende rol te spelen op vlak van communicatie, monitoring, ondersteuningsmaatregelen en andere initiatieven ter ondersteuning van de bezoekers en de sector.

Tijdens de coronacrisis werd toerisme steeds mee opgenomen in de algemene steunmaatregelen zoals het beschermingsmechanisme, de soepelere regels voor tijdelijke werkloosheid, de overbruggingslening en vele andere. Daarnaast waren er ook specifieke steunmaatregelen voor de toeristische sector. De logiessector kon vooral een beroep doen op het Vlaams Stimulusprogramma en de steun voor de sociaal-toeristische sector. Meer dan de helft van de toeristische verblijven hebben een vorm van ondersteuning aangevraagd en geven ook aan dat dit noodzakelijk was om hun onderneming te kunnen openhouden. 

Toerisme heeft al meermaals bewezen veerkrachtig te zijn. Toch is het goed te leren uit de vorige ervaringen om beter voorbereid te zijn op de volgende crisis. Daarom komt er een evaluatie van de ondersteuningsmaatregelen.